Tại sao bút máy, chứ không phải bút bi, lại được coi là một phụ kiện thể hiện cho đẳng cấp? Câu hỏi này hiện ra trong đầu khi tôi bắt đầu tìm hiểu về thế giới của bút và mực. Tất nhiên, như rất nhiều lần khác, không hề dễ dàng khi muốn tìm cách giải thích thoả đáng cho một câu hỏi Tại sao. Cá nhân, tôi cho rằng nên nhìn vấn đề theo 2 khía cạnh: văn hoá - lịch sử và kỹ thuật.

Về mặt kỹ thuật, một điều khá rõ ràng là bút máy đòi hỏi sự chế tác tinh xảo hơn so với bút bi, ngay cả khi so sánh hai cây bút máy và bút bi thuộc cùng đời do cùng một hãng sản xuất. Cả hai có vỏ giống nhau, nhưng với một chiếc bút bi, chỉ cần thêm ruột bút, vậy là đủ. Với bút máy, câu chuyện không đơn giản như vậy, và bạn cần đưa ra lựa chọn của mình. Đầu tiên là ngòi bút, từ kích cỡ đến chất liệu làm ngòi, đôi khi cả màu sắc. Sự phối hợp các yếu tố này cho ta những sản phẩm phục vụ cho từng mục đích như viết, ký, vẽ... Cần lưu ý rằng chất lượng viết của một cây bút máy phụ thuộc rất nhiều vào ngòi bút. Nguyên liệu làm ngòi thường sử dụng là thép và vàng, đôi khi có thêm các kim loại quý khác. Đó là chưa tính đến việc các hãng đôi khi còn khắc lên đó hoa văn, tên hãng, ký hiệu, tạo ra một chiếc ngòi nho nhỏ nhưng tinh tế và đầy tính thẩm mỹ. Một thành phần khác cho phép người dùng thay đổi là hệ thống chứa mực. Về cơ bản, có 3 kiểu: cartridge, converter hay piston, mỗi loại đều có ưu, nhược điểm riêng. Để tăng tính đa dạng, người ta tạo ra loại bút có thân trong suốt, giúp bạn có thể vừa viết, vừa nhìn mực sóng sánh. Một cảm giác thích thú!

Sự khác biệt trong cấu tạo dẫn tới hai hệ quả. Một, cách viết khác nhau. Với bút máy, bạn có thể viết chữ với một góc cầm nhỏ (góc tạo bởi bút và mặt phẳng tờ giấy), đồng thời không cần dùng lực ấn quá mạnh (tất nhiên là ngòi của bạn phải còn tốt). Đối với bút bi, góc cầm lớn, đôi khi là gần với góc vuông, và lực ấn phải đủ để lăn hòn bi. Vì thế, viết bằng bút bi khiến nhanh mỏi tay hơn so với bút máy. Để khắc phục chuyện này, người ta đã tạo ra bút bi nước, cho phép góc cầm nhỏ hơn và lực nhẹ hơn. Một sản phẩm mang tính lai tạo. Tuy vậy, bút bi nước không thay đổi được một vấn đề khác: đường nét của bút bi là như nhau, dù bạn thay đổi góc hay lực viết. Trong khi đó, mỗi thay đổi nhỏ nơi cổ tay sẽ dẫn tới sự khác biệt trong từng nét chữ với bút máy. Dựa trên nguyên lý này, viết uốn lượn, nét thanh, nét đậm là tuỳ theo ý thích của bạn. Hệ quả còn lại, là mức độ xứng đáng với đồng tiền người mua bỏ ra. Như đã nói ở trên, về cơ bản các mẫu bút bi thường khác nhau ở phần vỏ, trong khi với bút máy, từng thành phần lại có những lựa chọn riêng, và cho một số kết quả khác nhau. Bạn sẽ nghĩ gì nếu cây bút bi đắt tiền của bạn, hoá ra dùng chung ruột bút với một vài loại bút Trung Hoa anh hùng chẳng hạn?

Xét về khía cạnh lịch sử, bút máy lần đầu tiên được nhắc tới từ năm 953. Tuy vậy hiện không còn bất cứ tài liệu nào lưu giữ được hình mẫu hay thiết kế của cây bút này. Ở châu Âu, như ta vẫn thường thấy trên film ảnh, một thời gian dài người ta dùng bút lông ngỗng để viết cho mãi tới thế kỷ 17, khi những chiếc bút máy bắt đầu được thiết kế, sản xuất và trở nên thông dụng từ thế kỷ 18. Năm 1888, John Loud người Mỹ xin cấp bằng sáng chế bút bi, nhưng chỉ đến khi László Bíró, một nhà báo người Hungary, thực hiện những bước cải tiến quan trọng về mực cũng như thiết kế thì bút bi mới trở nên thông dụng. Ông đăng ký bằng sáng chế tại Anh năm 1938. Như vậy, bỏ qua giai đoạn không được ghi chép đầy đủ, có thể xem bút máy ra đời sớm hơn bút bi khoàng trên 1 thế kỷ. Với những người yêu thích tính cổ điển, đây là điều đáng để quan tâm.

So với bút bi, việc dùng bút máy rõ ràng là phiền phức hơn nhiều. Bạn cần chọn kiểu dáng, cấu tạo phù hợp với công việc và mục đích sử dụng của mình, và nếu kỹ tính hơn, là cả loại mực nữa. Mất công hơn, nhưng tính cá nhân cũng cao hơn. Một sự phiền phức khác là cần kiểm tra mực khá thường xuyên nếu không muốn phải mượn người khác. Nói vậy, nhưng rõ ràng việc tự chủ được lượng mực còn lại vẫn tốt hơn là bất ngờ hết mực như đa phần các loại bút bi hay gặp. Lạc quan mà nói, điều này giúp cho thời gian sử dụng bút máy lâu hơn, trừ khi cây bút bi của bạn có giá cao và bạn cũng sẵn ruột để thay. Tính cá nhân và khả năng làm chủ còn thể hiện ở chữ viết. Như đã trình bày ở trên, bút máy có khả năng tạo ra nét chữ khác nhau chỉ với những thay đổi ở góc độ cầm bút. Ở đây thì đúng là nét chữ, nét người. Tất nhiên tôi không phủ nhận việc bút bi cũng có thể cho phép có được những kết quả như vậy, nhưng thường sẽ đòi hỏi tốn nhiều công sức hơn.

Để kết thúc, xin được trích dẫn một đoạn trong bài viết "Why are fountain pen sales rising?" của Steven Brocklehurst đăng trên BBC Online (Link: http://www.bbc.co.uk/news/magazine-18071830)

Câu chuyện của bút máy là câu chuyện về giá trị một vật chịu ảnh hưởng của làn sóng công nghệ mới.

Bút máy đã từng thống trị, nhưng tới những năm 1960, công nghệ bút bi đã tạo ra một đối thủ ghê gớm. Chỉ người lạc quan nhất mới có thể dự đoán điều gì khác hơn là sự tuyệt chủng dành cho bút máy – chuyến tàu một chiều tới nghĩa địa công nghệ, cũng như bút lông trước kia.

Nhưng chúng không chết. Cách người ta nghĩ về chúng đã thay đổi, và vẫn đang thay đổi.

Gordon Scott, phó giám đốc về mảng văn phòng phẩm của Parker tại Châu Âu, Trung Đông và Châu Á đã nói: “Mối quan hệ của chúng ta với cây bút máy đã thay đổi, từ công cụ lao động trở thành một phụ kiện. Người ta muốn ký ức của cây bút máy trong chiếc bút hiện đại.”

Bút máy đã trở thành một món đồ xa xỉ và tìm được chỗ đứng cho mình.

Nếu tổng thống ký một hiệp ước, ông ta sẽ không dùng cây bút bi Bic Cristal. Nếu bạn tặng người mình yêu quý một cây bút, ý nghĩ của bạn sẽ hướng về bút máy nhiều hơn bút bi.

Bút máy là thứ sẽ được chọn làm quà tốt nghiệp hay vật may mắn cho ngày làm việc đầu tiên.

Và những người tự mua bút máy cho mình đã có một lựa chọn mà họ chủ động ý thức được. Họ đang nói: “Tôi muốn viết theo cách cũ.”

Theo Martin Roberts, một trong những chuyên gia về bút tại trang Web The Writing Desk, bút máy “đơn giản và trung thực” trong một thế giới mà công nghệ máy tính hiện đại thống trị khắp nơi.

“Ở phố nào cũng có quán McDonald, nhưng điều đó không khiến mọi người ngừng thưởng thức đồ ăn nấu tại nhà, đơn giản và ngon miệng.”